Jose Luis: "Projetu Website ZEESM Viola Lei Aprovisionamentu"

DILI – Projetu web design Zona Espesial Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM) ne’ebe halo husi kompanhia K – SOLUTIONS Unipessoal Lda iha tinan 2013 kategoria "viola lei aprovizionamentu", tanba valor osan ba projetu ne’e “inventadu demaziadu” nomos la tuir regras aprovizionamentu. 

Diretor ezekutivu Asia Justice and Right’s Timor – Leste (AJAR – TL), Jose Luis Oliveira konsidera projetu halo website ZEESM ne’e viola lei aprovizionamentu. No projetu ne’e nu’udar "kazu korupsaun", tanba abuzu poder (Art.297 CP) nomos korupsaun “mark up” inventa valor projetu ne’ebe hamosu prejuizu (kerugian) ba Estadu. 

“Tanba se ita haree didiak website ZEESM ne’e nudar modelu website simplis laos sufistikadu ne’ebe ninian folin baibain $200 - $500,- deit. No irasional tebes (la masuk akal) website ida simplis nune ninian folin projetu $20.000,” hatete Jose Luis via chatting Facebook ba Timor Post semana kotuk. 

Jose Luis esplika, tanba – sa abuzu poder? Ne’e tanba natureza projetu ne’e la’os urjente ka emerjensia, nune’e la prienxe kondisaun ba ajudikasaun direita (single source), sein liu husi prosesu tenderizasaun.

“Sa – tan, ajudika direitamente ba membru familia (mane foun). Ne’e hanesan de’it Presidente RAEOA & ZEESM fo’o prezente ba ninian mane foun, maibe uza fali osan Estado. Triste tebes, maun Boot sira hatudu ezemplu hanesan ne’e ba ita nian sosiedade. Ho kazu ne’e bele aumenta deskonfiansa katak projetu ZEESM ne’e só para benefisia familia no kamaradas sira,” hatete Jose Luis.

Iha parte seluk, Expert IT no Web Design ne’ebe hasai nia kursu dotoramentu kona – ba IT iha Australian National University (ANU), Abel Pires hatete, dezenu website hanesan ZEESM nian ne’e nia bele halo durante loron ida nia laran ho kustu U$ 200 de’it.

“Website ne’e sira fo ha’u U$ 200 mos ha’u bele halo ho tempu loron ida de’it,” hatete Abel ba Timor Post iha Café Letefoho, Dili Tersa (13/12).

Nia hatutan, karik tanba kompanhia ne’e iha ligasaun ho Prezidente Autoriedade ba Rejiaun Espesial Administrativu Oe – Cusse Ambeno no Zona Espesial Ekonomia Sosial no Merkadu (ZEESM), Mari Alkatiri nia familia, entaun bele akontese hanesan ne’e.

“Maibe, ita la’os akuza. Ida ne’e husik ba parte kompetente sira karik bele deskobre tok kompanhia ne’e nia ligasaun ho Mari Alkatiri nian ne’e oinsa,” Abel sujere.

Historikamente, iha loron 23 Maiu 2014 Parlamentu Nasionál RDTL aprova Lei kona-ba kriasaun Rejiaun Administrative Espesiál (RAE) Oe-Cusse no estabelesimentu Zona Espesiál Ekonomia Merkadu Sosiál (ZEESM TL) ne’ebé promulga liuhosi Prezidente, Taur Matan Ruak no tama ba vigór iha loron 18 Juñu 2014. Lei ZEESM TL ne’e fornese nivel independénsia boot ba Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-Cusse no fó dalan ba Autoridade ZEESM TL (Autoridade) atu kria nia regra no sistema administrativa rasik inklui sistema aprovizionamentu. Halo tuir propózitu ida-ne’e, estratéjia Aprovizionamentu hodi estabelese sistema aprovizionamentu no Gabinete aprovizionamentu dedikadu mak elabora tiha ona. Estratéjia ne’e propoin hela kriasaun pozisaun balu foun ba Departamentu Aprovizionamentu no Lojístika (DAL) ba Autoridade ne’e.

Prezidente Autoriedade Rejiaun Administrative Espesiál (RAE) Oe-Cusse no estabelesimentu Zona Espesiál Ekonomia Merkadu Sosiál (ZEESM TL), Mari Alkatiri esplika katak ezistensia website www.zeesm.com ne’e bainhira lei kona – ba rejiaun espesial ba Oe – Cusse no Ambeno seidauk iha. Maske lei ne’e seidauk iha, maibe tuir Alkatiri katak tenke halo ona website ne’e atu halo promosaun no marketing kona – ba konseitu foun ZEESM nian. Hafoin RAEOA ne’e mosu kontinua de’it website ne’e ho rajaun atu evita gasta osan bo’ot. Oras ne’e dadauk Autoriedade nia Gabinete marketing serbisu hamutuk ho tekniku internasional balu atu halo upgrade (habo’ot) atu bele sai hanesan portal transparensia ba REAOA.

Nia hatutan, iha tinan 2013, nia uja de’it tekniku voluntariu ida mak dezenha no hari website ne’e, maibe tuir dokumentu pagamentu ne’ebe Timor Post iha katak, projetu ne’e la’os halo ho voluntariu de’it, maibe konsege gasta mos orsamentu Estadu nian lobuk ida.

“www.zeesm.com ne’e hahu iha 2013 ho asistensia teknika voluntaria iha Gabinete Ex - Primeiru Ministru, Mari Alkatiri nia okos. Hahu atu halo marketing ba ZEESM hanesan pensamentu foun ba modelu dezenvolvimentu ida. Konseitu RAEOA de’it mos seidauk iha. Atu selu server mos ho osan privadu,” hatete Alkatri via chatting WhatsApp ba Timor Post iha loron 17 Dezembru 2016.

Timor Post mos hetan dokumentu kona – ba nain ba kompanhia K – SOLUTIONS Unipessoal Lda mak Machel Silveira. Kompanhia ne’e mak halo dezenho ba website www.zeesm.com iha tinan 2013 no deskonfia nain ba kompanhia ne’e nu’udar mane foun Prezidente Mari Alkatiri nian. Alkatiri mos rekonhese katak tekniku voluntariu ne’ebe halo website ZEESM ne’e mak Machel Silveira ne’ebe kaben ho Nurima Ribeiro Alkatiri.

Tuir dokumentu tenderizasaun kona – ba web design ne’ebe Timor Post iha katak iha tinan 2013, aprovisionamentu Prezidensia Konsellu Ministru nian halo ajudikasaun direita (single source) ba kompanhia ida ho naran K – SOLUTIONS Unipessoal Lda hodi manan projetu Web Design ba website ZEESM, www.zeesm.com ho valor osan hamutuk U$ 15,127.83 iha loron 31 Outubru 2013. Montante osan ne’e nia aprovasaun akontese iha tinan 2013.

Prosesu pagamentu primeiru hamutuk rihun $15,127.83 ho nia numeru ID mak 116475, Reference Number/PO: PCM – 13 – 10 – ZEESM no manan nain ka Vendor ID mak VK0039. Entretantu, pagamentu segundu nian ho montante rihun U$ 5,775.00 akontese iha loron 1 Abril 2014 ho nia numeru ID mak 139521, Reference Number/PO: PCM – 14 – SS – 0010 no Vendor ID nafatin VK0039. Nune’e, total osan ba projetu Web Design www.zeesm.com ne’e hamutuk rihun U$20,902.83. Maske projetu ne’e tolan (gasta) osan Estadu ho valor bo’ot, maibe infelizmente nia prosesu tenderizasaun ne’e foti fo de’it. La liu husi tender normal, tanba ajudikasaun direita (single source) de’it.

Projetu Web Design www.zeesm.com nian la liu husi siklu etapa sia (9) ne’ebe esplika iha Dekretu – Lei No. 10/2005 de 21 de Novembro iha artigu 56, maibe uja de’it ajudikasaun direita ne’ebe hatuur iha lei aprovizionamentu artigu 92 iha alinea primeiru katak ajudikasaun direta (single source) ne’e akontese bainhira iha kompanhia supplier di’ak ida de’it, laiha alternativa seluk no laiha rajaun ne’ebe razoavel hodi substitui kompanhia ne’e.

Iha tinan 2008, governu halo alterasaun ba Dekretu – Lei No. 10/2005 de 21 de Novembro ba fali Dekretu – Lei No. 10/2008 artigu 92 alinea primeiru esplika katak ajudikasaun direta bele akontese ba de’it kazu emerjensia sira ne’ebe refere ba saude no salvasaun. Alinea segundu katak, bainhira laiha kompanhia ida mak priense kriteria tender ne’e. Bazeia ba Rejimentu Juridiku Aprovizionamentu (RJA) versaun 2005 no 2008 hatudu katak projetu Web Design ne’ebe halo husi K – SOLUTIONS Unipessoal Lda ne’e halai ketak loos, tanba projetu ne’e halo ho urjente de’it. La liu husi prosesu tender normal.

Entretantu, Xefe Departementu Aprovizionamentu Ministeriu Konsellu Ministru iha tinan 2013 – 2014 ne’ebe agora promove ba Diretora Nasional Aprovizionamentu Prezidensia Konsellu Ministru, Julieta de Sa hatete, maske nia mak responsavel ba parte aprovizionamentu Prezidensial Konsellu Ministru desde tinan 2013, maibe nia laiha kompetensia atu desidi no fo komentariu ba media kona – ba projetu ajudikasaun direita ne’e.

“Deskulpa ha’u hatete bebeik ona katak ida ne’e la’os kompetensia ha’u nian. Iha tinan 2013 – 2014 ha’u mak xefe duni ba departementu aprovizionamentu Konsellu Ministru, maibe ha’u iha ha’u nia diretor jeral no diretor ida,” hatete diretora nasional aprovizionamentu Prezidensia Konsellu Ministru, Julieta de Sa ba Timor Post via telemovel iha Dili, Sesta (16/12).  

Kona – ba kestaun ne’e, tuir peritu Web Design ida katak folin ba web design www.zeesm.com  ne’e la tama iha ulun fatuk (irasional), tanba evidensia hatudu katak website ZEESM nian ne’ebe dezenvolve ho Wordpress ne’ebe nia aplikasaun sira mesak gratuita de’it no bele finaliza durante loron ida nia laran. Evidensia uja Wordpress, tanba bainhira klike liman loos hodi loke iha View Page Source hatudu katak web ne’e uja de’it Wordpress hanesan iha link ne’e; <script type="text/javascript" src="http://zeesm.com/wp content/themes/zeesm_tl/js/loopedslider.js"></script>.

Atu klarifika kestaun ne’e, iha loron 12 Dezembru 2016, Timor Post hato’o pergunta eskrita lobuk ida ba parte aprovizionamentu Prezidensia Konsellu Ministru nia fatin iha Palasiu Governu, maibe to’o ohin loron laiha resposta ho rajaun la klaru.

“Aplikasaun Wordpress ne’e gratuita de’it, tanba iha ona control panel. Hein atu instala de’it ona depois uja. Loloos ne’e selu de’it ho U$1000. Ida ne’e mak rasional,” esplika peritu Web Design ida bainhira dadalia ho Timor Post iha fatin ida iha Dili laran foin lalais.

Peritu Web Design ne’e hatutan, kompanhia K – SOLUTIONS Unipessoal Lda ne’e nu’udar kompanhia ne’ebe hala’o serbisu iha area IT no dezenha website, maibe kompanhia ne’e rasik nia rasik laiha website ida. Buka iha Internet mos laiha ida, la hetan ida. Maibe, oinsa mak nia bele manan projetu ne’e? Tanba saida? Iha Website ZEESM nian ne’e,  nia la uja SERVER DEDICATED. Maibe uja de’it SHARED SERVER ne’ebe fornese husi kompanhia data center ida iha Amerika.

“Folin bele to’o U$20.000 resin bainhira kompanhia ne’e estabelese SERVER DEDICATED ida iha Oe – Cusse hodi bele sosa internet no sosa komp utador, maibe agora ida ne’e uja de’it SHARED SERVER. Ida ne’e signifika katak, kompanhia K – SOLUTIONS Unipessoal Lda ne’e sosa tutan de’it SERVER husi kompanhia data center ida iha Amerika. Kompanhia ne’e ha’an matak de’it Estadu nia osan,” nia esplika.

Ho situasaun ne’e, nia husu ba Komisaun Anti – Korupsaun (KAK), Inspetor Jeral Estadu, Provedoria Direitus Humanus no Justisa, liliu ba  Ministeriu Publiku tenke loke prosesu investigasaun ida independente ba projetu Web Design www.zeesm.com hodi bele hatene klean liutan.

Entretantu, bainhira konfirma assuntu ne’e ba nain kompanhia K – SOLUTIONS Unipessoal Lda, Marcel Silveira, maibe rejeita atu fo komentariu. (oki)

A version of this article appears in print on January 23, 2017, on page 1 of the Timor Post edition with the headline: Website ZEESM Selu U$ 20.000

Viola Lei Aprovizionamentu