Koidadu, Asesor Balun Hala’o Hela Misaun Kompanhia Estranjeiru

Vise Prezidente CCI - TL, Rui Castro

 DILI – Kazu barak ne’ebé durante ne’e akontese iha governu laran, tanba mós kontribuisaun husi serbisu asesoria sira ne’ebé tuir loloos hala’o hela misaun kompnhia estranjeiru balun nian.

Vise Prezidente Camara Comercio Industria Timor – Leste (CCI – TL), Rui Castro katak situasaun ida ne’e iha potensia bo’ot ba konspirasaun, tanba ema sira ne’e hetan asesu di’ak, tanba asesora sira ne’e mak halo kriteria barak kona – ba prosesu tenderizasaun no nia mak fo duni asesoria ba membru governu ne’e no ikus mai asesor ne’e tenke rekomenda duni kompañia ne’ebé mak nia interese iha. Ijemplu de’it, iha ministériu ida nia asesor mak mai husi Indonesia, entaun projetu ne’e orsida kompañia Indonezia mak manan. Asesor aprovizionamentu ne’e husi Filipina, entaun orsida kompañia Filipina nian mak sei manan. Asesor ne’e husi Pakistaun, projetu ne’e kompañia husi Pakistaun mak sei manan.

“Ha’u hanoin tuir loloos asesor estranjeiru hirak ne’e tuir loloos hala’o hela misaun kompañia ida nia interese, maibe ita nia membru governu sira mak la sente. Dalaruma sente mak sira lakohi halo ba kauza ka oinsa. Ha’u ladun hatene,” hatete Rui Castro ba Timor Post iha nia serbisu fatin Bidau – Dili semana kotuk.

“Kazu balun agora mosu barak ne’e, tanba situasaun sira hanesan ne’e. Asesor ne’e fo asesoria ba membru governu sira tuir saida mak nia nasaun persija no kompañia,” nia hatete.

Evidensia konkretu ida husi situasaun ne’e mak refere ba asesor Bobby Ajiboye ne’ebé uluk sai nu’udar asesor iha Ministeriu Finansas no nia rezultadu ikus mak konsege na’ok tiha Estadu Timor – Leste nia osan kuaze millaun U$3.5. Tribunal ida iha New Jersey, Estadus Unidus Amerika (EUA) hamonu ona sentensa prijaun tinan 6 ba Bobby no husu nia atu devolve osan sira ne’ebé nia na’ok husi Timor – Leste, maibe to’o oras ne’e seidauk devolve.

Castro mós preokupa tebes ho kompañia estranjeiru ida ne’ebé hahu halo nia operasaun iha Timor – Leste desde tinan 2002 no ohin loron kompnhia ne’e konege iha kompañia hamutuk 30 resin ona. Nain ba kompañia ne’e mai husi Pakistaun maibe sai nu’udar imigrante Australia. Nia tama Timor – Leste uja pasaporte Australia nian.   

“Ha’u preokupa tebes, tanba nia hahu tama Timor – Leste desde tinan 2002, entaun nia bele hetan oportunidade barak liga ho misaun ONU iha tempu ne’eba. Dalaruma nia hetan kontratu lobuk ida husi misaun ONU no sira seluk,” preokupa Castro.  

Castro dehan, iha tempu ne’ebé hanesan, nia mós hatama ema estranjeiru barak mai sai funsionariu ba ninia empreza. Husi ninia staff hirak ne’e agora barak mak sai fali ba diretor ba nia kompañia sira seluk iha Dili laran hodi okupa tiha fatin estratejiku sira. Balun iha aero portu, portu Dili no fatin seluk tan.

“Maibe ida ne’ebé sai ha’u nia preokupasaun bo’ot liu mak husi ninia staff sira ne’e agora barak mak sai nu’udar asesor iha ministériu barak. Balun sai nu’udar asesor iha Ministeriu Finansas durante tinan barak nia laran ona. Balun mós sai nu’udar asesor iha Ministeriu Petroleu no Rekursu Minerais no iha ministériu seluk tan,” Castro preokupa.

“Funsionariu baibain husi kompañia estranjeiru ne’e mak sai fali asesor ba ita nia membru governu sira. Iha finansas iha lobuk ida. Entaun, sira ne’e ha’u hare katak sira mai husi rasa ne’ebé hanesan. Husi Media Oriente. Ida ne’e mak ha’u nia preokupasaun,” kestiona Rui Castro.

Castro hatutan, imazina tok kompañia ida iha anak perusahaan 30 resin, ninia staff sira ne’e mak sai nu’udar diretur anak perusahaan depois barak ne’e mak sai asesor ba membru governu sira.

Agora prosesu rekrutamentu atu sai asesor ne’e mak la’o oinsa? A’at liutan, balun uluk sai nu’udar servente iha restaurante City Café ohin loron sai nu’udar asesora iha Ministeriu Saude. Depois ema hirak ne’e sira nia ligasaun oinsa mak derepente ninia funsionariu sira ne’e sai asesor ba governante sira.

“Ba ninia investimentu ne’e ha’u la kestiona. Halo ba. Bainhira halo ninia investimentu ida ne’ebé selu taxa ba Estadu no fo serbisu ba Timoroan sira ne’e welcome. Importante mak re – investimentu ne’ebé sai anak perusahaan ne’e iha mós misaun seluk atu duni de’it projetu governu ne’ebé simplesmente tenke hetan, tanba ninia staff konfiansa ne’e barak mak sai asesor iha governu,” levanta Castro.

Nia hatutan, staff husi kompañia ne’e barak mak sai asesor ba iha ministériu lobuk ida no halai liu ba aprovizionamentu mak barak.

“Ha’u hatene itoan sira nia lala’ok. Ida ne’e mak sai ha’u nia preokupasaun. Situasaun ida ne’e mak repete ba oin nafatin, ha’u lahatene sai ameasa ba seguransa nasaun nian ka la’e. Parte seguransa mak tenke halo serbisu maka’as hodi analiza klean ba situasaun hirak ne’e,” Castro sujere ba serbisu sekretu Estadu nian tenke detekta kompañia ne’e ninia lala’ok.

Nia hatutan, a’at liutan asesor hirak ne’e bainhira fo asesoria ba parte aprovizionamentu, iha tempu ne’ebé hanesan sira mós komesa loke kedas sira nia kompañia konsultan iha area aprovizionamentu. Asesor barak mós lori kompañia barak husi rai liur hodi manan projetu barak husi governu.

Bazeia ba informasaun balun ne’ebé Timor Post hetan katak eis funsionariu husi kompañia ne’e, ida agora serbisu iha embaixada Estadus Unidus Amerika iha Praia dos Coqueiros, ida sai nu’udar asesor iha Ministeriu Finansas no ida seluk sai nu’udar diretor finansas ba klinika internasional ida iha Dili laran. Asesor hirak ne’e maioria husi estranjeiru. (oki)  

A version of this article appears in print on December 12, 2016, on page 1 of the Timor Post edition with the headline: Konspirasaun iha Prosesu Tenderizasaun?