Faktus Timor-Leste

Sunday, May 7, 2017

John Milkins: Ami hakarak hatene lia loos


John Milkins nu'udar oan mane husi saudozu Jornalista Gary Cunningham ne'ebe oho husi forsa espesial Indonezia iha loron 16 Outubru 1975 iha Balibo, munisipiu Bobonaro. 
BALIBO – Familia vitima husi Jornalista nain 5 (lima) ne’ebé assasinatu husi forsa espesial Indonezia iha Balibo, 16 Outubru 1975 to’o oras ne’e sei ezije hela lia loos, tanba kuaje tinan 42 ona, seidauk iha prosesu justisa ba jornalista hirak ne’e.

John Milkins nu’udar oan mane husi saudozu jornalista Gary Cunningham konsidera sira nia mate iha Balibo (Bobonaro) nu’udar trajedia ida ba sira, maibé rekoñese ida ne’ebé terus barak liu mak povu Timor – Leste, liliu ba sira ne’ebé mak lakon sira nia membru familia sira durante tempu okupasaun Indonezia nian. 

Saudozu Jornalista Gery Cunningham nia oan mane, John Milkins hamutuk ho nia oan mane iha Hotel Balibo. Foto Timor Post/Raimundos Oki
“So we feel part of the much bigger picture, I’m feel connected to the people of Timor – Leste that lost their mothers, brothers, sisters and sons, daughters all of their family. We always be connected,” hatete John Milkins ba Timor Post iha Balibo, Tersa (02/05/2017).

Milkins hatutan, prosesu vizita Balibo la’os kada tinan, maibé depende ba sira nia tempu no forsa ne’ebé iha mak sira foin halo vizita. Tempu barak liu sira serbisu de’it iha Australia hodi suporta Balibo House Trust, nia nu’udar sekretariu ba Balibo House Trust ne’e. ho apoiu husi parte barak sira komesa estabelese Balibo House Trust, Sentru Komunitáriu no eskola infantil ida ne’ebé lokaliza iha postu administrativu Balibo, munisipiu Bobonaro.

Milkins hatutan, bainhira mai vizita Balibo, nia sente di’ak tebes tanba ne’e nu’udar koneksaun ho povu Timor – Leste atu hare liu ba futuru nomos atu fahe esperiensia positivu sira ba futuru ho komunidade sira iha Balibo hodi bele hetan futuru ne’ebé di’ak bainhira hala’o serbisu hamutuk. Tanba ne’e sira nia serbisu ho komunidade sira iha Balibo hare liuba futuru nian.

“Hanesan familia ami sei hakarak nafatin resposta, no governu Australia rejeita ami hodi hatete ba ami kona – ba saida mak sira hatene no ha’u relembra, deskontente tebes no hirus kona – ba kestaun ne’e. As families we still want answers, and Australian government refuse us to tell us what they know and I remind, very disappointed and angry about that,” hatete Milkins

Sira subar hela lia loos no ha’u hanoin ami hakarak hatene lia loos ne’e no Timoroan barak hatete ba ami katak ita bo’ot nia familia nu’udar martir no governu tenke hatete lia loos kona – ba ne’e. They hiding the truth and I think we want to know the truth and many Timorese said to us your family were martyr and the government should tell the truth about that,” espresa Milkins.

Espresaun Milkins nian kona – ba loron mundial ba liberdade imprensa ne’ebé hala’o iha loron 3 Maio 2017 katak importante tebes tenke iha liberdade no imprensa independente iha nasaun ida, ne’e nu’udar sinal ba demokrásia no sinal sira bele fiar. Politika nain sira mós persija ka’er metin akountabilidade ba promesa politika sira ne’ebé sira halo durante eleisaun, maibé ida ne’e iha dalan rua, relasaun imprensa labele bias no tenke independente.

“Sira tenke hakerek saida mak sira observa, la’os ba saida mak sira hanoin, maibé sira tenke hakerek ho livre no independente. Ida ne’e mak fundamental liu. They must be able to write what they observe, not they feel but they must be able write independently free. That is the fundamental. Access to unbias independente information I think is a corne stone of democracy. So this is should be a free press,” esplika Milkins.  
Balibo Five (L-R): Gary Cunningham, Brian Peters, Malcolm Rennie, Greg Shackleton and Tony Stewart. Credit: MEAA

Iha fatin hanesan, Greig Cunningham nu’udar alin husi Gary Cunningham katak nia hahu mai Timor – Leste iha tinan 2003 ba abertura Flag House nomos iha tinan 2009 no 2015 nia mai vizita tan. Maibé vizita tinan ida ne’e mak importante liu, tanba sira mai ho familia kompletu.


Cunningham hatutan, nu’udar assuntu importante ida maske nia maun Gary mate iha Balibo, maibé ne’e la’os buat a’at ida.

Familia saudozu Gary Cunningham, husi liman karuk mak Greig Cunningham, John Milkins ho nia oan mane ida mak taka sapeu no tuir fali sadozu Gary nia feton, Ann Cunningham ho nia inan, Heather Norma. Foto Timor Post/Raimundos Oki
“It is excited thing the other part my brother died here but it is not a negative thing. Something you have to reinforce remember him but also look forward, look for the people here what we do,” hatete Greig Cunningham.

Cunningham mós konsidera loron mundial ba liberdade imprensa nian nu’udar loron importante ida, tanba liberdade imprensa iha mundu ohin loron hakiduk tebes no ida ne’e mós akontese iha Timor – Leste no maske iha nasaun avansadu sira hanesan Australia.

“Media was loosing a lot of part and you have to have a free independent press to keep people accountable,” says Cunningham. 

 Saudozu Jornalista Gary Cunningham assasinatu husi forsa espesial Indonezia iha loron 16 Outubru 1975 iha postu administrativu Balibo, munisipiu Bobonaro.

 Historikamente, jornalista Australianu nain 5 (lima) ne’ebé serbisu ba Australia’s Seven no Nine networks, reporter Greg Shackleton, camera operator Gary Cunningham, sound recordist Tony Stewart (sira hotu husi kanal 7), reporter Malcolm Rennie no camera operator Brian Peters (sira nain rua husi kanal 9). Jornalista hirak ne’e assasinatu husi forsa espesial Indonezia iha kapital Balibo iha loron 16 Outubru 1975. Distansia entre Balibo ho baliza Indonezia nian kilometru 10 de’it. 

Greig Cunningham nu’udar alin husi saudozu Jornalista Gary Cunningham.

   
 Atu memoriza jornalista hirak ne’e, iha tinan 2015 familia husi The Balibo Five hamutuk ho International Federation for Journalists (IFJ) ho nia afiliadu Media, Entertainment & Arts Alliance (MEAA) komemora assasinatu Balibo Five ho estabelesementu bolsu estudu ida hodi dezenvolve kapasidade jurnalizmu iha Timor – Leste. IFJ suporta estabelesementu bolsu estudu ne’e hodi haforsa liutan media iha Timor – Leste.


Entretantu, iha tinan 2009 Polisia Federasaun Australia (AFP) anunsia katak sei halo investigasaun ba krime funu ba Balibo Five sira nia mate. Prosesu justisa ba Balibo Five to’o oras ne’e seidauk iha sinal di’ak ba familia sira.

Familia sira ne’ebé foin lalais vizita Balibo mai husi familia saudozu Jornalista Gery Cunningham nian ne’ebé kompostu husi nia alin mane Grein Cunningham, nia feton Ann Cunningham inklui saudozu nia inan hahoris, Heather Norman nomos sadozu nia oan mane John Milkins.

Liberdade imprensa iha Timor – Leste proteje husi konstituisaun RDTL artigu 41 inklui mós lei komunikasaun sosial, maibé problema kriminalizasaun sei kontinua eziste no akontese tantu hahu husi Primeiru – Ministru, Rui Maria de Araújo ne’ebé kriminaliza Jornalista Timor Post nain rua, Lourencio Vicente Martins no Raimundos Oki inklui jornalista sira seluk mós sempre hasoru atentadu oioin husi funsionariu públiku, forsa no seguransa inklui parte seluk tan. (oki)


A version of this article appears in print on April 30, 2017, on page 1 of the Timor Post edition with the headline: Kazu Balibo Five
John Milkins: Ami hakarak hatene lia loos.      

No comments:

Timor-Leste's Prime-Minister offers his resignation Prime-Minister Timor-Leste Taur Matan Ruak. Dili, Timor-Leste - Prime Ministe...