Deskonfia Halo Subornu, Ministru Turizmu Keixa Miguel Lobato ba MP

Ministru Turismu Manuel Vong, hatudu hela Foto kopia envolope ne’ebé deskonfia nia Inpetor jeral ba Jogu Miguel Lobato halo subornu ba nia ho nia Vice Ministru. Foto Timor Post/Acacio Pinto. 

DILI – Iha loron 22 fulan Dezembru tinan 2017, Inspetor Jeral ba Jogu Miguel Lobato lori osan fiziku hamutuk US$10.000 fó ba diretora administrasaun no finansa atual xefe gabinete interina Ministériu Turizmu nian ho intensaun ajuda ministeriu atu halo natal konjuntu, maibé ikus mai Ministru Turizmu Manuel Vong hamutuk ho nia vise Rui Menezes hato’o keixa ba Ministériu Públiku hodi prosesa tuir dalan legal, tanba konsidera nu’udar aktu subornu. 

Ministru Vong esplika, iha loron 22 fulan Dezembru tinan 2017, nia ba hala’o serbisu iha munisipiu Aileu, no nia vise Rui Menezes hala’o serbisu iha Dili de’it. Iha tempu ne’eba, Inspetor Jeral ba Jogu sira, Miguel Lobato lori oferta osan ho montante US$10.0000. Osan sira ne’e tau iha envelope rua. Kada envelope kontein US$5000. Osan sira ne’e atu fó ministru ho vise ministru.

“Tanba ami hotu la atende telefone, entaun nia entrega ba diretora administrasaun no finansa ne’ebé mak hala’o kna’ar nu’udar xefe gabinete interina. Ha’u lahatene, no ha’u lakohi hatene. Ha’u dehan zero toleransia ba buat hirak ne’ebé mak la’os ha’u nian. Fó ba Maromak buat ne’ebé Maromak Nian, fó ba ema buat ne’ebé ema nian. Fó ba ha’u buat ne’ebé ha’u nian, no fó ba Estadu buat ne’ebé Estadu nian” hatete Ministru Vong ba Timor Post iha nia serbisu fatin, Farol – Dili, Segunda (08/01).

Vong kestiona katak “tanba saida mak iha tempu Natal nian ema ho nivel hanesan Inspetor Jeral ka diretor ida iha osan barak hanesan ne’e atu mai fó ba ha’u ho ha’u nia vise? Ha’u dehan, ha’u nia dignidade la sosa ho osan. Sa tan governu nia dignidade. Sa tan Estadu nia dignidade,” esplika Ministru Vong.

Maske nune’e, eis reitor Dili Institute of Technology (DIT) ne’e konfesa katak, nia la harius ema ida, no la kondena ema ida.

“Maibé, ha’u la simu attitude ida ne’e. Tanba buat ne’e, laiha klareza, laiha justifikasaun klaru, di’ak liu, ha’u ba entrega ba Estadu, Ministériu Públiku hodi bele buka hatene fontes osan ne’e mai hosi ne’ebé” esplika eis reitor DIT ne’e.

Nia hatutan, hafoin tomada posse hodi assume kargu nu’udar Ministru Turizmu, Vong iha ona prinsipiu katak nia sai hosi uma ba assume kargu ministru ne’e depois tenke fila – fali ba uma.

“Ha’u ho ha’u nia vise katak ami mai hosi uma tenke fila ba uma. Ami lakohi fila ba fatin seluk ka ‘prijaun Bekora’. Ida ne’e ha’u nia firmeza,” nia esplika.

Nia hatutan, iha fali loron 5 fulan Janeiru tinan 2018, ministru Vong hamutuk ho nia vise lidera hela enkontru ida iha nia serbisu fatin, ho derepente de’it inspetor Miguel Lobato tama dudu odamatan ho brutalidade, hakilar ho lian maka’as, no hasai liafuan tolok ba ministru ho nia vise inklui funsionariu sira. Hosi akontesementu ida ne’e mak sira desidi hodi hato’o keixa ba Ministériu Públiku, no osan hamutuk US$10.000 ne’e agora iha hela prosesu investigasaun.

“Sorte, ha’u agradese tebes ba Estadu, tau netik eskoltu nain rua be tahan netik buat sira ne’e. Ha’u tauk tebes. Ha’u nia fen ho oan sira hakarak ha’u serbisu ho trankuilidade,” esplika ministru Vong.

Nia lakohi komenta kona – ba kazu defamasaun, maibé nia ka’er de’it kona – ba evidensia osan fiziku hamutuk US$10.000 hosi Inspetor Jogu, Miguel Lobato.

“Evidensia mak ko’alia. Ne’ebé, ha’u lakohi ko’alia kona – ba defamasaun,” nia esplika.

Nia hatutan, durante natal mós ema barak mak fó prezente natal ba nia, maibé prezente hirak ne’e nia desidi hodi fó hotu kedas ba nia funsionáriu.

“Ema balun mós lori prezente natal ba to’o uma, maibé ha’u la simu ida. Ne’ebé, ha’u la halo defamasaun,” nia hatete.

   Timor Post edisaun Tersa, 09 Janeiru 2018. 

Iha parte seluk, Inspetor Jeral ba Jogu sira, Miguel Lobato rekoñese katak, nia mak lori duni osan sira ne’e ba entrega iha Ministeriu Turizmu, tanba iha tempu ne’eba nia telefone ba ministru ho nia vise atu ko’alia kona – ba prezente natal ne’e, maibé sira nain rua la atende telefone, no Miguel mós hakat kedas ba ministeriu hodi husu tuir paradeiru ministru nian, nia ba hala’o serbisu iha munisipiu Aileu.   

Lobato esplika, osan ho montante US$10.000 la’os ninian, maibe hosi ema ida ne’ebé mak hakarak ajuda ministeriu atu realiza natal konjuntu ida iha tempu ne’eba.

“Maibé, tanba ministru iha hanoin seluk dehan ha’u atu halo subornu ne’e mak nia ba hato’o keixa,” hatete Miguel Lobato via telemovel ba Timor Post.

“Keixa ida iha Ministériu Públiku kona – ba subornu. Ha’u hein, ha’u rona de’it, maibé seidauk hetan notifikasaun. Kuandu iha ona notifikasaun mak ha’u ba halo defeza. Keixa ida ne’e dehan ha’u halo suborn, ha’u mos halo keixa ida kontra nia. Ministru Turizmu. Ha’u halo keixa kontra nia, tanba nia halo defamasaun. Ha’u sente katak, ha’u la halo subornu ba nia,” justifika Lobato.

Nia hatutan, ema fo hadia natal (prezente natal) liuhosi nia ne’e mak nia lori ba fo.

“Ne’ebe ha’u fo ba nia mak lakohi karik bele fo fali. Ha’u subornu ne’e kuandu iha prosesu ruma. Ha’u lori osan ba fo ba nia para nia hodi aprova prosesu ne’e,” nia esplika. 

“Ema ne’ebe foo san ne’e mos legal, la’os illegal. Ne’ebe ha’u ba ne’e ha’u manan mutlak kedas. Se ha’u lamanan nia, entaun justisa ne’e laloos,” justifika Lobato.

Nia hatutan, tuir loloos osan nain ne’e hakarak fo direitamente ba ministru, maibe tanba ladun toman malu ka koñese malu, entaun fo de’it ba Miguel Lobato mak lori ba.

“Kuandu ema ne’e lori osan mai, ha’u foti telefone ba ministru, maibé la foti. Depois ha’u telefone fali, vise ministru mós la foti. Depois ha’u tenta tan ba husu iha nia gabinete dehan ministru ba tiha Aileu. To’o ikus mai ne’e mak ha’u titip (rai) hela iha sekretaria, maibe la’os ho intensaun atu halo suborn,” esplika Lobato.

Nia hatutan, prezente natal ne’e la’os kategoria ba subornu, tanba subornu ne’e kuandu nia foo san, entaun tenke hetan buat ruma hosi ministeriu, maibé nia la husu buat ida.

“Ema ne’e fo ne’e dehan buat ne’e atu fo apoiu ba ministeriu hodi halo natal konjuntu nian, na’ebe ha’u mos ba fo de’it la ho intensaun atu halo subornu,” nia esplika. 

Nia konsidera asaun ne’ebe ministru Vong halo ne’e ho intensaun atu hases nia hosi kargu Inspetor Jeral Jogu, maibe ministru Vong rejeita katak nia laiha intensaun ruma atu ezonera nia hosi kargu ne’ebe oras ne’e nia assume hela. Maske nune’e, ministru deklara katak lei fo dalan ba ministru sira hodi ezonera ka suspende ema sira ne’ebe assume kargu xefia sira. No funsionariu públiku ne’e Komisaun Funsaun Públiku (KFP) mak iha kompetensia hodi promove no ezonera.

Entretantu, tuir informasaun balun ne’ebé Timor Post hetan hosi Ministériu Públiku katak, total osan US$10.000 ne’e mesak osan tahan US$20 nia de’it, no oras ne’e sei iha hela prosesu investigasaun. 

Entretantu, parte polisia mós oras ne'e hala'o hela prosesu investigasaun ba Miguel Lobato kona - ba nia involvimentu tenta ataka ministru Vong ho nia estrutura iha Ministériu Turizmu iha loron 05 Janeiru 2018. (oki)

Notisia versaun ne'e públika iha Jornal Timor Post edisaun Tersa, 09 Janeiru 2018 iha pájina primeiru ho titlu: Subornu? 


A version of this article appears in print on Tuesday, 9th January 2017, on page 1 of the Timor Post edition with the headline: Bribery?  .